τραγούδια της ξενιτιάς

ΜΕ ΒΛΕΠΕΤΕ ΠΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΩ ΚΑΙ ΛΕΤΕ ΔΕΝ ΧΟΛΙΑΖΩ


Με βλέπετε που τραγουδώ
και λέτε δε χολιάζω.
Το ντέρτι που ΄χω στην καρδιά,
κανένας δεν το ξέρει.
Μικρός πήγα στην ξενιτιά
κι εκεί μαραζωμένος.
Δεν έχω μάνα να το πω,
πατέρα να το κλάψω.
Δεν έχω κι έναν αδερφό,
να με ρωτήσει τι έχω.
Ανάθεμα, ποιος έλεγε,
τα δέρφια δεν πονούνε,
τα δέρφια σχίζουν τα βουνά
κι αδερφές τους κάμπους
κι μάνα σχίζει θάλασσες,
όσο να τ’ ανταμώσει.

Πολυφωνικό τραγούδι της ξενιτιάς από τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ", εκδόσεις ΤΡΟΧΑΛΙΑ. Οι στίχοι του συναντιούνται με άλλα, γνωστά πολυφωνικά τραγούδια.

Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΞΕΝΙΤΙΑ (Πέτρες και ξύλα κλαίγουν)

Πέτρες και ξύλα κλαίγουν, κλαίγουν τον καημό,
το πως θα χωριστούμε τώρα ημείς τα δυο,
στη ξενιτιά θα πάω, πίσω δεν γυρνώ,
σου στέλν’ ένα μαντήλι κ’ ένα μαχραμά,
στην άκρη στον μαντήλι και μια αντιλογιά.
- Θέλεις, κόρη μ’ παντρέψου, θέλεις καλογριά,
εδώ που ήρθα, κόρη μ’, δε γυρίζω πλιά.

Πολυφωνικό τραγούδι από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΧΑΣΙΩΤΗ, από τις παλαιότερες συλλογές που ψηφιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟΝ (Κοιμάται η αγάπη μου)


Κοιμάται η αγάπη μου και πως να την ξυπνήσω;
Πήρα ζαχαρομύγδαλα, ‘ς τον κόρφο της τα ρίχνω.
- Βαριά κοιμάσαι πέρδικα.
- Βαριά κοιμούμ’ αφέντη·
είδα ένα όνειρο βαρύ και να μου το ξηγήσεις.
Είδα γυμνόν τον μαύρο σου, τη σέλα τσακισμένη,
και το χρυσό μαντήλι σου ‘ς τη λάσπη κυλισμένο.
- Ο μαύρος είν’ ο δρόμος μου, η σέλα η ξενιτιά μου,
και το μαντήλι το χρυσό είν’ ο ξεχωρισμός μας.
- Αυτού που πας, λεβέντη μου, πάρε κ’ εμέ κοντά σου,
να μ’ έχεις πάντα ‘ς το πλευρό, ‘ς τα μάτια σου να μ’ έχεις.
- Αυτού που πάνω, κόρη μου, όμορφες δε διαβαίνουν,
κ’ εμένα με σκοτώνουνε κ’ εσένα σε σκλαβώνουν.

Τραγούδι της ξενιτιάς απο τη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ" σε μεταγραφή από το Λουκά Μάκο στο πλαίσιο του προγράμματος ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

Ο ΞΕΝΟΣ (Τι να της κάνω της καρδιάς)

Τι να της κάνω της καρδιάς, της παραπονεμένης!
Βολές με κάνει και γελώ, βολές κι αναστενάζω,
για να πεθάνω δεν μπορώ, να ζήσω! Που να ζήσω;
Να πάνω ‘ς άλλο σύνορο και ‘ς άλλο Βιλαέτι,
Ξένος κ’ εδώ, ξένος κ’ εκεί, κι όπου κ’ αν πάνω ξένος
Να ‘χα τον ουρανό χαρτί, τη θάλασσα μελάνι,
Για να ‘γραφα τα ντέρτια μου και τα παράπονα μου.
Αφόντας κ’ εγενήθηκα από τη μαύρη μάνα,
κάνα καλό δεν τ(η)ς έκαμα, κανά καλό δεν κάνω.

Από τη παλαιά συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΧΑΣΙΩΤΗ σε ψηφιακή μεταγραφή στο ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ. Ο συγγραφέας παραθέτει και δικό του τίτλο στα τραγούδια, δίπλα στον πρώτο στίχο του κάθε τραγουδιού.

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ
(Νυστάζουν τα ματάκια μου)


Νυστάζουν τα ματάκια μου, νυστάζουν τα καημένα.
Νίτσα μου, έλα πλάγιασε κοντά μ’ ακόμ’ απόψε,
να σε χορτάσω φίλημα, να σε χορτάσω λόγια,
γιατ’ εγώ συνταχ’ αύριο τόχω για να σε μισέψω,
να τρέξω κάμπους και βουνά, λαγκάδια και ποτάμια,
κι ο Θεός το ξέρει, Νίτσα μου, αν θα ματαϊδοθούμε.
Μάνα μου, σήκου ζύμωσε καθάρια παξιμάδια,
βάλε με πόθο το νερό, μ’ αγάπη ζύμωσε τα,
για να γυρίσει γλήγορα ο γιος σ’ από τα ξένα.
Με δάκρυα χύνει το νερό, με δάκρυα τα ζυμώνει,
με κλάματα τα έπλασε και με το μοιρολόγι.
Τρίτη, Τετράδη θλιβερή, Πέφτη φαρμακωμένη,
που καβαλίκεψεν ο νιος και πίσω δεν εφάνει.


Τραγούδι της ξενιτιάς και της αγάπης όπως καταγράφεται από τον ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟ στη συλλογή του "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ". Οι στίχοι του συναντιούνται με στίχους άλλων τραγουδιών όπως του "Νυστάζουν τα ματάκια μου" στην αρχή και του "Αλησμονώ και χαίρομαι" στο τέλος του. Μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.

Η ΣΥΖΥΓΟΣ ΑΠΟΔΗΜΟΥΝΤΟΣ


Μια νια τρέχει ‘ς τα πέλαγα, πέρνα την άκρην άκρη,
με τα μαλλάκια ξέπλεγα, πισόπλατα ριμμένα·
Γλέπει καράβια πόρχονται, καράβια π’ αρμενίζουν,
ψηλή φωνίτσα έβγαλε, ψηλή φωνίτσα βγάζει,
- Καλέ καραβοκύρη μου, καλέ μου ταξιδιώτη,
μην είδατε ‘ς την ξενιτιά τον άντρα μου τον ξένο;
τον χάρηκα, η άχαρη, τρεις μέρες και τρεις νύχτες
και μόφυγε και μ’ άφηκε και λείπει δέκα χρόνους,
κι ακόμα δυο τον καρτερώ και καλογριά θα γένω.

Τραγούδι της ξενιτιάς από τη συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ". Χαρακτηριστική η τιτλοφόρηση του τραγουδιού από τον ίδιο συγγραφέα. Από την ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ".

ΠΑΡΕ ΞΕΝΕ ΤΑ ΡΟΥΧΑ ΣΟΥ

Αφόντας εγεννήθηκα,
με πίκρες με φαρμάκια.
Μικρός εξενιτεύτηκα,
μικρός στα ξένα πήγα.
Ξένες πλένουν τα ρούχα μου,
ξένες τα σαπουνίζουν.
Τα πλένουν μια τα πλένουν δυο,
τα πλένουν τρεις και πέντε.
Κι από τις πέντε και ύστερα
τα ρίχνουν στο ποτάμι.
- Πάρε, ξένε, τα ρούχα σου,
πάρε και τα σκουτιά σου
και φεύγα για το σπίτι σου,
σύρε στα πατρικά σου!

Τραγούδι από τη Δρόπολη όπως περιλαμβάνεται στη συλλογή του ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ". "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.

Η ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΩΤΙΣΣΑ

Κόρη Δελβινακιώτισσα στο θέρο κατεβαίνει,
σέρνει δρεπάνι δαμασκί, παλαμάρια ’σημένια,
και στο δερβένι θέριζε, γοργά γοργά θερίζει.
Ξενιτεμένοι πέρναγαν και την καλημερίζουν:
- Καλώς τα κάνεις, κόρη μου. – Κάλως τους τους διαβάτες.
- Κόρη μου, πουν’ ο πεθερός, θερίζεις μοναχή σου;
Κόρη μου, πουν’ η πεθερά, θερίζεις μοναχή σου;
- Ο πεθερός μου γέρασε και κείτεται στο σπίτι,
η πεθερά απέθανε θερίζω μοναχή μου.
- Κόρη μου, πουν’ ο άντρας σου, θερίζεις μοναχή σου;
- Άντρας μ’ εξενιτεύτηκε και λείπει δέκα χρόνους,
ακόμα δυο τον καρτερώ και τρεις τον παντεχένω
κι αν δεν έρθει στους δεκατρείς, καλόγρια θελα γένω.

Παραλλαγή του ίδιου θεματικού μοτίβου ήδη παρουσιάσαμε πριν από δύο τραγούδια. Εδώ μια παραλλαγή από τη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ σε ψηφιακή μεταγραφή στη βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ. "ΑΠΕΙΡΟΣ"

Ο ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟΣ (Πολυφωνικό στα τρία)

Οχ! Δεν με βαρούν τα ξένα,
και τα μα – μακρινά. (δις)

Μόνο με βαρούν της κόρης,
τα καμώ – καμώματα. (δις)

Όπου μου γράφει γράμμα,
και αντι – αντιλογιά. (δις)

- Άνδρα μου που ‘σαι στα ξένα
και στα μά – μακρινά. (δίς)

Ωρ’, αν είναι να ‘ρθεις έλα,
τι δεν έ- δεν έρχεσαι; (δις)

Ώρ’, εμένα οι δικοί σου,
μ’ αβαρέ – βαρέθηκαν. (δις)

Και με προξενούν στα ξένα,
μες στη – Ραι – Ραιδεστό. (δις)

Άντρα γέροντα μου δίνουν,
εκατό – ο – χρονών. (δις)

Μήνα που ‘ναι και γέρος,
είν’ και – ρά – ράθυμος. (δις)

Ωρ’, κάθε πρωί με δέρνει,
για τα στρώ – τα – στρώματα. (δις)

Ωρ’, και κάθε μεσημέρι,
για κρύο, κρύο νερό. (δις)

Από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ". "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.

ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΣ (Νυστάζουν τα ματάκια μου) (Παράλ.)


Νυστάζουν τα ματάκια μου, νυστάζουν τα καημένα,
σήκου, Νίτσα μ’ να πέσουμε, να κοιμηθούμε αντάμα,
ακόμα απόψε που είμαι ‘δω, απόψε κι όλη τη νύχτα,
να σε χορτάσω φίλημα, να σε χορτάσω λό(γ)ια
«Σ’ αφήνω την καλόνυχτια, λαμπάδα μου γραμμένη,
κ’ εγώ πάνω στη ξενιτιά, τα έρημα τα ξένα.»
- Που πας, που πας, αφέντη μου, κορίτσια δεν περνάουν,
εδώ ‘νε Τούρκ’ ανύπαντροι, γυρεύουν παντρεμένες,
και μένα με σκοτώνουνε, και σένα μουν’ σε παίρνουν.
- Ώρα καλή σ’ αφέντη μου, καλό το κίνημα σου,
καλά να πας, καλά ναρθείς, καλά να καζαντίσεις,
να φέρεις γρόσια φόρτωμα και τα φλωργιά σο τσάκι.

Τραγούδι και της αγάπης και της ξενιτιάς από τη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ. Δισκογραφήθηκε σε παραλλαγή του στο "ΑΣΤΡΙ ΚΙ ΑΣΤΡΙΤΣΙ ΜΟΥ" της Μαριάννας και της Θεανώς Τζήμα που τις χαρήκαμε στο φετινό ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΚΑΡΑΒΑΝΙ. "να σε χορτάσω φίλημα, να σε χορτάσω λόγια!" ή " σήκω...να πέσουμε"! (γιατί αλλιώς είναι όταν πέφτετε μαζί...)

από τη συλλογή των ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΦΩΤΙΟΥ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ" (εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ)

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ

- Είδα ένα γείνορο αχαμνό και δείχνει για τ’ εσένα.
- Για πες, για πες το Λένη μου, κι εγώ θα στο ‘ξηγήσω.
– Είδα το μαύρο σου γυμνό, τη σέλα ραγισμένη,
το δόλιο το μαντίλι σου στη στράτα πεταμένο.
- Ο μαύρος μου είν’ η ξενιτιά και το μαντίλι στράτα
κι η σέλα που ραΐστηκε είν’ ο ξεχωρισμός μας.
- Που πας, που πας, ασήκι μου, κι εμένα που μ’ αφήνεις;
- Σ’ αφήνω ‘δω στη μάνα μου, εδώ στη αδερφή μου,
κι εδώ στην αξαδέρφη μου, την αρραβωνιασμένη,
κι εγώ πάω στην ξενιτιά με την καρδιά καμένη.
- Μαχαίρια είν’ μάνα σου, σπαθιά ‘ναι η αδερφή σου
κι όλα τα λιανομάχαιρα, η πρώτη σου ξαδέρφη.
Να ‘ρθω κι εγώ, ασήκι μου, σιμά στην αφεντιά σου.
- Λενίτσα, εκεί που πάω εγώ, κορίτσια δε διαβαίνουν,
κάλλιο να ιδώ το αίμα μου στη γη να κοκκινίσει,
παρά να ιδώ τα μάτια σου άλλος να τα φιλήσει.

από τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ και τούτο, ένα από τα βιβλία που μεταγράφηκαν ψηφιακά στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ". το έχουμε χαρεί τραγουδισμένο από πολυφωνικό όμιλο από την περιοχή της Χειμάρρας


ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΙΓΩ


Τούτο το καλοκαίρι κακά τα πέρασα.
Δεν είδα την Μαρία, δεν εκουβέντιασα.
Στο σπίτι της πηγαίνω, για να την ευρώ.
Η μάνα της την κρύβει, μέσα στο μαγειριό.
- Έβγα, Μαρία, έβγα στον πέρα μαχαλά.
Να πούμε και δυο λόγια, γλυκά και νόστιμα.
Εγώ Μαρία, φεύγω και πάω μακριά.
Πάω μακριά , στην μαύρη ξενιτιά.

Από τη συλλογή του ΤΣΙΟΠΟΥ "ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΩΠΙΚΗ", το χωριό του Άνω Πωγωνίου. Ψηφιακή μεταγραφή στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" που υλοποίησησε η ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ". Το τραγούδι το έχουμε συναντήσει σε πολλές διαφορετικές παραλλαγές και το έχουμε ακούσει και καταγράψει πολυφωνικά με ομίλους από το Άνω Πωγώνι.

ΚΙΝΗΣΑΝ ΤΑ ΚΑΡΒΑΝΙΑ ΤΑ ΖΑΓΟΡΙΑΝΑ


Κίνησαν τα καρβάνια τα ζαγοριανά,
κίνησε κι ο καλός μου να πάει στην ξενιτιά.
Δώδεκα χρόνους πέρασε και γράμμα δεν μου γράφει
και από τα δώδεκα κι ομπρός μου στέλλει ένα γράμμα.
«θέλεις άλλον να πάρεις, θέλεις να παντρευτείς,
η καλόγρια να γένεις, να με καρτερείς.
Εδώ στα ξένα που είμαι επαντρεύτηκα
και πήρα μια γυναίκα μάγισσας παιδί,
μαγεύει τα καράβια και δεν έρχονται,
μαγεύει τα καρβάνια και δεν ξεκινούν.
Εμάγεψε και μένα και δεν έρχομαι.
Εκίνησα για να ‘ρθω χίλιες δυο φορές.
Στ’ άλογ’ ανηβάινω, χιόνια και βροχές,
μπαίνω στο καράβι, άνεμος βροχές,
τρέχω, γυρίζω πίσω με γλυκοφιλεί
και παύουν οι αγέρες, παύουν κι οι βροντές.

από τη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ, μια από τις παλαιότερες που ψηφιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" από τη μκο "ΑΠΕΙΡΟΣ". ο συγγραφέας σεμνύεται δίπλα στον τίτλο της δικής του επινόησης να παραθέτει και τον πρώτο στίχο κάθε τραγουδιού ως δεύτερο τίτλο, υιοθετώντας έμμεσα την κρατούσα αρχή τιτλοδοσίας στο δημοτικό τραγούδι

ΕΙΣ ΝΕΟΝ ΑΠΟΘΑΝΟΝΤΑ ΕΝ ΞΕΝΙΤΙΑ (Βουνά για χαμηλώσετε)

Βουνά για χαμηλώσετε, κάμποι για σηκωθείτε,
και συ καημένη ξενιτιά, κατέβα παρακάτου,
για νάρθ’ ο Δημητράκης μας και να ιδεί τη Βγένω,
πούχε τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγγάρ’ αστήθι·
την ζήλευαν οι νιόγαμπροι, την ζήλευαν τα αγόρια,
και τώρα δε γνωρίζεται, δεν φαίνουνται τα θέσια τ(η)ς.
Έχ’ τα μαλλιά της ξέπλεγα, τα μάγ(ου)λά της κομμένα.
Έλα με τα φορτώματα, με της διπλές τις μούλες
να μη την κάνεις ορφανή, να μην την κάνεις χήρα.

και αυτό από τη συλλογή του παπα Χρήστου Μάτσια, μεταγραφή στη ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της "ΑΠΕΙΡΟΥ". το λέλε απαντά σε πολλά μοιρολόγια. η ξενιτιά εδώ αναφέρεται στην εποχή του ξενιτεμού στην Πόλη, προορισμό που κυριαρχούσε στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα.


ΛΕΛΕ, ΚΑΚΟ ΠΟΥ Μ’ ΕΥΡΕ (Στα τρία)

Ανάθεμα την ξενιτιά, χρυσέ μου νοικοκύρη,
καταραμένη να ‘ναι, λελέ, κακό που μ’ εύρε!

Βλέπω τις νιες που τραγουδούν, χρυσέ μου νοικοκύρη,
τους νιους οπού χορεύουν, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Κι εγώ η μαύρη κάθομαι, χρυσέ μου νοικοκύρη,
στην άκρη χολιασμένη, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Τώρα μεγάλη Πασχαλιά, χρυσέ μου νοικοκύρη,
όλοι παν στην εκκλησιά, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Κι εμένα η καρδούλα μου, χρυσέ μου νοικοκύρη,
στα μαύρα είναι ντυμένη, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Που σ’ έχω μες στη Ξενιτιά, χρυσέ μου νοικοκύρη,
στην έρημη την Πόλη, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Και ακόμα θα σε καρτερώ, χρυσέ μου νοικοκύρη,
Σε καρτερεί το σπίτι, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Όμορφο σε εικόνες τραγούδι της ξενιτιάς από τη Σωπική Άνω Πωγωνίου, χωριό με πλούσια πολυφωνικά παράδοση που επανειλλημένα έχουμε επισκεφθεί με τα καλοκαιρικά ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΚΑΡΑΒΑΝΙΑ. από τη συλλογή του Γ. ΤΣΙΟΠΟΥ που μεταγράφηκε στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΔΕΝ ΤΟΞΕΡΑ Η ΟΡΦΑΝΗ

Δεν τόξερα η ορφανή, δεν τόξερα η μαύρη
να του ‘χα δώκει το φιλί, να το ‘χα χαλαλίσει
περί που τον ταξίδεψα με Φράγκικα καράβια,
Καράβια παν’ στη Θάλασσα κι η κόρη πάει στον άμμο
με τα μαλλιά της ξέπλεκα στους ώμους της ριγμένα
Καραβοκύρη, φώναξε, καραβοκύρη, λέει
Αυτόν το νιο, που πήρετε κι αυτό το παλικάρι
να μη μου το κρατήσετε αυτού στα έρμα τα ξένα,
γιατί είμαι κόρη ορφανή, κόρ’ αρραβωνιασμένη
κι αυτός είναι μονάκριβος κι έχει μανούλα χήρα

όμορφη παραλλαγή του γνωστότατου ηπειρώτικου πολυφωνικού τραγουδιού "ΑΛΗΣΜΟΝΩ ΚΑΙ ΧΑΙΡΟΜΑΙ" από τη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ-μια από τις παλαιότερες συλλογές που ψηφιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΣ (Αλησμονώ και χαίρομαι)

Αλησμονώ και χαίρομαι, θυμιούμαι κα λυπιούμαι,
σίντας θυμούμαι ξενιτιά κ’ εκεί θαλά πηγαίνω.
- Σήκου, μικρούλα μ’ ζύμωσε τ’ αντρός σου παξιμάδι.
Με πόνους πιάνει το θερμό, μα πόνους κοσκινίζει,
και με τα αναστενάγματα φουρνίζει, ξεφουρνίζει.
«Κύργιε μ’ ν’ αργήσει το ψωμί, να μη καεί κι ο φούρνος,
όσου να φύγ’ η συντροφιά, να μείν’ ο δικός μου πίσω.

θα μπορούσε να ταξινομηθεί και στα τραγούδια του γάμου ή σε εκείνα της αγάπης ή, ακόμη, σε μια νέα κατηγορία που κάποτε αξίζει να δημιουργήσουμε τα τραγούδια της τάβλας και του πιοτού - η ξενιτιά όμως ενυπάρχει. από τη συλλογή του ΥΦΑΝΤΗ με πωγωνίσια τραγούδια. μεταγραφή "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ", "ΑΠΕΙΡΟΣ"


ΜΕ ΤΟΥΤ’ ΤΗΝ ΑΣΗΜΟΚΟΥΠΑ

Με τούτη την ασημόκουπα θέλω να πιω πέντε έξι,
κι αν δεν μεθύσω, κόρη μου, κέρνα μ’ όσο φέξη,
να παν οι (γι) άσπρες για νερό κι οι ρόδινες να πλύνουν,
να πάω κι εγώ το (γι) ορφανό το μαύρο να ποτίσω,
να κάτσω να μολογηθώ της ξενιτιάς τα πάθη.
Μικρό - μικρό ορφάνεψα ‘πο μάνα ‘πο πατέρα
Και πήγα και ρογιάστηκα μιας χήρας ζευγάρι
Δώδεκα χρόνους έκανα, στα μάτια δεν την είδα,
Κι από τους δώδεκα κι ομπρός την είδα στολισμένη.
Η κόρη βγαίνει από λουτρό κι ο νιος από μπαρμπέρη.
Επήγα κι ανταμώθηκα σε ένα στενό σοκάκι.
- Κυρά μ’ δωμ’ τη ρόγα μου, δω’ μου τη δούλεψή μου,
γιατί μου γράφ’ η μάνα μου να πάω να με παντρέψει
- Τρίγια κοράσια έχ’ εδώ κι όποιο σ’ αρέσει πάρε,
Θέλεις τη ρούσα, την ξανθιά, θέλεις τη μαυρομάτα,
Θέλεις την ασπρογάλανη, που είναι φλωριά γεμάτη.

από τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ". θέμα και στίχοι πολυτραγουδισμένοι και δισκογραφημένοι σε διάφορες παραλλαγές στίχων και μελωδίας. η μεταγραφή έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" που υλοποίησε η ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΜΑΥΡΟ ΜΟΥ ΧΕΛΙΔΟΝΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΑΠΙΑ


Μαύρα μου χελιδόνια από την αραπιά,
κι άσπρα μου περιστέρια, από την Λιβαδειά.
Αυτού ψηλά που πάτε, για χαμηλώσατε,
να κόψω μια φτερούγα, να κόψω ενά φτερό.
Να γράψω ένα γράμμα και μια ψηλή γραφή,
να στείλω της αγάπης να με καρτερεί.
Εγώ εδώ που είμαι επαντρέφτηκα,
πήρα μια γυναίκα, μια μαγίστρισσα
μαγεύει τα καράβια κα δεν έρχονται,
εμάγεψε κι εμένα και δεν έρχομαι.
‘Όταν κινώ για να ‘ρθω χιόνια και βροχές,
όταν γυρίζω πίσω ήλιος, ξαστεριά.

συγκλονιστικά τα τραγούδια της ξενιτιάς, συνυφασμένα με το ηπειρώτικο και ιδιαίτερα το πολυφωνικό τραγούδι. ένας τόπος με κύριο καρπό την ξενιτιά και την αέναη νοσταλγία αιώνες τώρα η Ήπειρος. τούτο το τραγούδι προέρχεται από τη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ που μεταγράφηκε ψηφιακά στο "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ". οι στίχοι του συναντιούνται με άλλα τραγούδια και θεματικά μοτίβα (πχ με παραλλαγή του πασίγνωστου "αλησμονώ και χαίρομαι")


ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ (Ο μισεμμός είναι κακός)


Ο μισεμμός είναι κακός, το έχε γεια φαρμάκι,
όντας τους φίλους χαιρετάει και όλους τους δικούς του,
κ’ η δόλια η γυναίκα του κρυφά τον κουβεντιάζει,
- Που πας, που πας, αφέντη μου, και μένα που μ’ αφήνεις;
- Σ’ αφήνω ‘δω στη μάνα μου, εδώ στην αδερφή μου,
κ’ εδώ στην αξαδέρφη μου, την αρραβωνιασμένη.
- Μαχαίρια, είν’ η μάνα σου σπαθιά η αδερφή σου,
μαχαίρια λιανομάχαιρα, η πρώτη αξαδέρφη,
πάρε μ’ αφέντη μ’, πάρε με, πάρε κ’ εμέ κοντά σου,
να φκιάνω δείπνο να δειπνάς, να στρώνω να κοιμάσαι,
να στρώνω και την κλίνη μου κοντά στην αφεντιά σου.
- Εδώ που πάνω, κόρη μου, κορίτσια δε διαβαίνουν,
είναι καράβι(α) αρμένικα, γεμάτα λεβεντάδες,
και σένα περνούν, κόρη μου, και μένα με σκοτώνουν
κάλλια να ιδώ το αίμα μου στη γης να κοκκινίσει,
παρά να ιδώ ταχείλια σου, άλλος να τα φιλήσει.

από την πλουσιότατη συλλογή του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΓΚΑ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ" που μας δώρησε ο φίλος ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΣΙΑΚΟΣ τούτο το τραγούδι για την ξενιτιά κι εκείνους που μένουν πίσω


ΚΑΤΑΡΑ ΤΗΣ ΑΠΑΡΝΗΜΕΝΗΣ ΚΟΡΗΣ (Φεγγάρι μου λαμπρό)

Φεγγάρι μου λαμπρό, λαμπρό, τρο(γ)ύρω κυκλωμένο,
αυτού ψηλά που περβατείς και χαμηλά λογιάζεις,
μην είδες τον ασίκη μου, τον αγαπητικό μου,
σε τι ταβέρνες κάθεται, και τι σουρπέτια πίνει,
τίνος χεράκια τον κερνούν και τα δικά μου στέκουν,
τίνος ματάκια τον τηρούν και τα δικά μου κλαίουν;
Σε κυπαρίσσι ν’ ανηβεί να μάσει τον καρπό του,
το κυπαρίσσι ναν’ ψηλό, να λυ(γ)ιστεί να πέσει,
από ψηλά να γκρεμιστεί και χαμηλά να πέσει,
σαν το γυαλί να ραϊστεί, σαν το κρουστάλ’ να θράψει·
πέντε γιατροί να τον κρατούν, και δέκα να γιατρεύουν ,
κ’ εγώ να λάχω να διαβώ να τους καλοσκαμνίσω,
- Καλώς τα κάνετε, γιατροί, τι κάνετε; πως είστε;
Βάλτε τα φ(ι)τίλια σας βαθιά ν’ ανοίξουν η γεράδες.

τραγούδι της αγάπης με αναφορά στην ξενιτιά. για τον Αλέξανδρο ένα από τα πιο αγαπημένα του πολυφωνικά τραγούδια. το έχουμε καταγράψει μοναδικά με χειμαρριώγτικο όμιλο μια νύχτα σε ένα καφενείο στη Σαγιάδα. άλλωστε έτσι κάπως λέγονται καλύτερα τα πολυφωνικά, όχι με μικρόφωνα και παλαμάκια. αλλά τότε που θαρρείς ότι το τραγούδι αχολογάει στο αίμα.... εκδοχή του δισκογράφησε όμιλος της Δερβιτσάνης στο cd "ΗΠΕΙΡΟΣ" της σειράς "ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΚΡΙΤΕΣ" σε επιμέλεια Γιώργου Κωνστάντζου. τούτη η καταγραφή των στίχων προέρχεται από τη συλλογή των ΛΥΤΗ, ΦΩΤΙΟΥ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ", μια από τις 17 συλλογές που μεταγράφηκαν ψηφιακά στη βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"


ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ


Τούτο το χειμώνα, θέλω να διαβώ
και τι καλοκαίρι καλώς να σε βρω,
νεράντζια με τ’ άνθη και με τον καρπό.
Στρώσε μου στη ρίζα ν΄ αποκοιμηθώ
και φτενό μαντίλι ν’ αποσκεπαστώ,
για να σέρνει αγέρας από το βουνό,
για να πέφτούν τ’ άνθη στο μαντίλι μου,
το παίρνω και πάνω στην αγάπη μου.
Τη βρίσκω που στρώνει και με καρτερεί.
-Ποιόνε στρώνεις κόρη, ποιόνε καρτερείς;
-‘Σένα στρώνω βρε λεβέντη, ‘σένα καρτερώ.
Πάπλωμα και στρώμα, και προσκέφαλα,
πέρδικα ψημένη και γλυκό κρασί.


ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ


Τούτο το χειμώνα, θέλω να διαβώ
και τι καλοκαίρι καλώς να σε βρω,
νεράντζια με τ’ άνθη και με τον καρπό.
Στρώσε μου στη ρίζα ν΄ αποκοιμηθώ
και φτενό μαντίλι ν’ αποσκεπαστώ,
για να σέρνει αγέρας από το βουνό,
για να πέφτούν τ’ άνθη στο μαντίλι μου,
το παίρνω και πάνω στην αγάπη μου.
Τη βρίσκω που στρώνει και με καρτερεί.
-Ποιόνε στρώνεις κόρη, ποιόνε καρτερείς;
-‘Σένα στρώνω βρε λεβέντη, ‘σένα καρτερώ.
Πάπλωμα και στρώμα, και προσκέφαλα,
πέρδικα ψημένη και γλυκό κρασί.

ένα από τα γνωστότερα θεματικά μοτίβα του ηπειρώτικου πολυφωνικού τραγουδιού σε παραλλαγή του από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ", από την ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της "ΑΠΕΙΡΟΥ". ο τίτλος του συγγραφέα. μαρτυρία του ΣΩΚΡΑΤΗ ΤΣΙΑΒΟΥ θέλει τον ίδιο να μετατρέπει το "ΚΛΑΙΝ'ΟΙ ΠΕΤΡΕΣ ΤΑ ΛΙΘΑΡΙΑ" σε "ΚΛΑΙΝ'ΟΙ ΠΕΡΔΙΚΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ" με στόχο το εύληπτο του νοήματος... η κατάληξη του τραγουδιού συναντιέται με ένα άλλο τραγούδι της ξενιτιάς, το "ΜΑΥΡΑ ΜΟΥ ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ", τραγουδισμένο από Ήπειρο μέχρι Θράκη.


Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ (Πολυφωνικό)


Κλαίνε οι πέρδικες στα πλάγια, κλαίνε τον καημό.
Έκλαιγα κι εγώ ο καημένος τον ξεχωρισμό.
Πως θαλά ξεχωρισθούμε, τώρα το ταχιό,
Γιατί ‘γω τώρα θα φύγω, θα ξενιτευτώ
Ωρ’, εγώ θα πάω στα ξένα και στα μακρινά
και θα ζούμε χωρισμένοι χρόνια δώδεκα.
Δώδεκα χρόνια περάσαν, κι ένα ‘ξαμηνο.
Ούτε γράμμα δεν μου στέλνει, ούτε αντιλογιά.
Μώρ’ μου στέλνει ένα μαντήλι με δώδεκα φλωριά,
Και στο πάτο στο μαντίλι, μου ‘χει αντιλογιά.
- Αν θέλεις, κόρη μ’, παντρέψου, θέλεις καλογριά,
θέλεις τα μαύρα βάλε και καρτέρα με.
Εδώ μές’ στα ξένα που’ρθα, επαντρεύτηκα.
Κι επήρα μια γυναίκα, μάγισσα.
Που μαγεύει, τα καράβια και τις θάλασσές.
Ωρ’ μάγεψε και εμένα και δεν έρχομαι.
Σύντα κινώ για να ‘ρθω, χιόνια και βροχές
Σύντα γυρίζω πίσω, ήλιος, ξαστεριες.

ένα αγαπημένο μας πολυφωνικό τραγούδι της ξενιτιάς, παραλλαγή γνωστής παραλογής που συναντάμε από τη Θράκη ως την Κάρπαθο ("ΚΟΡΑΣΙΟΝ ΕΤΡΑΓΟΥΔΑΓΕ", "ΜΙΑ ΚΟΡΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΥΜΠΟ) το τραγούδι το δισκογράφησε η "ΑΠΕΙΡΟΣ" στις "ΦΩΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ" με γυναικείο πολυφωνικό όμιλο από τα χωριά της Άνω Δερόπολης. η καταγραφή του από τη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ"

ΜΙΑ ΛΥΓΕΡΗ ΤΡΑΓΟΥΔΑΓΕ

Μια λυγερή τραγούδαγε
σε κρυσταλλένιο πύργο.
Και πήρε αέρας τη φωνή
κατάλιμνα την πάνει.
Κι όσα καράβια τ’ άκουσαν,
όλα τις άκρες πιάσαν.
-Ανάθεμα σε ξενιτιά,
χιλιόκαλη κι αν είσαι,
ξενίτεψες τον άντρα μου
εδώ και δέκα χρόνια.
Ακόμα δυο τον καρτερώ
και πέντε τον παντέχω
κι απέ στα μαύρα θα ντυθώ,
καλόγρια θα γένω.
Κι όσα κορίτσια απαντώ
όλα τα καταγγέλλω:
ξενίτη να μην πάρουνε,
αν θέλουν να μην κλάψούν.

πολυφωνικό τραγούδι της ξενιτιάς που συναντιέται με άλλα πολυφωνικά τραγούδια στην αρχή και το τέλος του. (πχ "ΚΑΡΔΙΑ ΜΕ ΔΕΚΑΠΧΤΩ ΚΛΕΙΔΙΑ"). Παραλλαγή του ακούγεται στο ντοκιμαντέρ των Καρκανεβάτου / Λιάβα "ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ". τούτη η καταγραφή του προέρχεται από τη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ"

ΒΑΡΥΤΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΤΕΡΤΙ ΣΟΥ


-Άνοιξε, θλιβερή καρδιά
και πικραμένα χείλη
Άνοιξε, πες μας τίποτε
και παρηγόρησε μας
-Με τι ν’ ανοίξω να χαρώ
και να σας τραγουδήσω;
Τα χέρια που με κλείδωσαν
είναι ξενιτεμένα
Ανάθεμα σε ξενιτιά,
εσύ και το καλό σου,
βαρύτερο είναι το ντέρτι σου
παρά το διάφορό σου.