τραγούδια της ξενιτιάς

Ο Λουκάς εδώ και δέκα μήνες συνεργάζεται επαγγελματικά με την "ΑΠΕΙΡΟ" στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ". Εδώ και τόσο καιρό ασχολείται με τις μεταγραφές και τη συστηματοποίηση των υλικών του Αρχείου Πολυφωνικού Τραγουδιού. Κάθε μέρα ταχυδρομεί ηλεκτρονικά τους καρπούς της εργασίας του. Κι όταν σε ένα τέτοιο email προτρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα ένα τραγούδι δεν μπορούμε παρά να μεταφέρουμε την ίδια σύσταση και στους άλλους διαδικτυακούς συνταξιδιώτες. Για να δούμε:

Ο ΞΕΝΙΤΕΥΤΗΣ

Τώρα είναι Μάης κι άνοιξη, τώρα είν’ το καλοκαίρι,
τώρα κ’ η γης στολίζεται στ’ ανθί και στο λουλούδι,
τώρα κι ο Κώστας βούλεται στην ξενιτιά να πάει.
Νύχτα σελώνει τ’ άλογο, νύχτα το καλιγώνει,
βάνει τα πέταλα χρυσά και τα καρφιά ασημένια.
Κ’ η Κώσταινα, που τόφεγγε με πράσινη λαμπάδα,
τούλεγε με παράπονο, με μάτια δακρυσμένα:’
- Εσύ μου φέγγεις, Κώστα μου, κι εμένα που μ’ αφήνεις;
- Σ’ αφήνω εδώ στη μάνα μου κι εδώ στην αδερφή μου,
κι εδώ στην αξαδέρφη μου, την αρραβωνισμένη.
- Φωτιά να φάει τη μάνα σου, φλόγα την αδερφή σου
κι αυτήν την εξαδέρφη σου πανούκλα να θερίσει.
Σαν έφυγεν ο Κωσταντής, την Κώσταινα χωρίζουν,
της δίνουν πέντε πρόβατα, της δίνουν πέντε γίδια,
κ’ η πεθερά η ατίχριστη τη διώχνει και της λέει:
- Εκεί ψηλά στο βέρβερο, μην πας και τα βοσκήσεις
και κει στα πεύκα τα ψηλά μην πας και τα σταλίσεις,
κι εκεί στην ακροποταμιά μην πας και τα ποτίσεις.
Και κείνη πήρε ανάποδα της πεθεράς τα λόγια,
στο βέρβερο τα βόσκησε, τα στάλισε στα πεύκα
και μεσ’ στην ακροποταμιά τα πότισε η καημένη,
και χίλιασαν και μίλιασαν και γιόμισαν οι κάμποι
κ’ η Κώσταινα τα φύλαγε στα όρη και στους κάμπους,
κι έβαλεν άξιος πιστικούς και τ’ ακριβοβοσκούνε.
Πέρασαν χρόνια, πέρασαν ως δέκα πέντε χρόνια,
κι ο Κωσταντής εδιάβηκε στον κάμπο καβαλάρης:
- Καλή σου μέρα, πιστικέ. – Καλώς τον το διαβάτη.
- Τίνος είναι τα πρόβατα; Τίνος είναι τα γίδια,
και τίνος τα μαντρόσκυλα που μοιάζουν σα χαρόνια;
- Της αστραπής και της βροντής, του Κώστα του χαμένου.
- Πες μου, να ζήσεις, πιστικέ, κ’ η Κώσταινα που να ’ναι;
- Πέρα στη ράχη την ψηλή, που ’ναι ένας μαύρος πύργος.
Κ’ η Κώσταινα η μορφονιά, του Κωσταντή η γυναίκα
τα άρματά του μάλωνε και τα πικρολογούσε:
- Του Κωσταντή μου άρματα, περήφανα, ασημένια,
ας μπόργα να σας φόραγα στη λυγερή μου μέση,
να πήγαινα να σκότωνα του Κωσταντή τη μάνα,
απόστειλε τον Κωσταντή στα έρημα τα ξένα,
για να χαθεί στην ξενιτιά, κι εμένα να μ’ αφήσει.
Βιτσιά βαρεί το μαύρο του, στη μάνα του και πάει,
κι από κοντά τη χαιρετά, ωσάν παιδί της που ήταν:
- Καλή σου μέρα, μάνα μου. Καλώς το το παιδί μου.
- Μάνα μου, που ’ναι η Κώσταινα, η δόλια μου η γυναίκα;
- Εκείνη, για μου, απέθανε εδώ και τόσα χρόνια.
- Για δείξε μου το μνήμα της, να πάω να τήνε κλάψω,
να κάψω δενδρολίβανο για το μνημόσυνο της.
- Εκείνο, γιε μου, χορτάριασε, κανένας δεν το ξέρει.
-Κι αν είναι, μάνα, ζωντανή, τι θέλεις να σου κάνω;
- Αν είναι, γιε μου ζωντανή, κόψε μου το κεφάλι.
Βιτσιά βαρεί στο μαύρο του, στον κάμπο κατεβαίνει
κι ανάμεσα στους πιστικούς την Κώσταινα του βρίσκει,
κ’ η Κώσταινα τον γνώρισεν από τη λεβεντιά του
και διάταξε τους πιστικούς, που στέκονταν μπροστά της:
- Σφάξτε δέκα πέντε αρνιά και δώδεκα κριάρια,
φέρτε μας και γλυκό κρασί από το μοναστήρι.
Αυτός εδώ ειν’ ο Κωσταντής, ο άντρας μου ο χαμένος.

Χρ. Χριστοβασίλης
428

άλλο ένα τραγούδι που μας έστειλε ο Λουκάς από αυτά που μεταγράφει στο Πολύδροσο Θεσπρωτίας για λογαριασμό του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.... τραγούδι της ξενιτιάς και αυτό... εδώ ο συλλέκτης-συγγραφέας επινοεί τίτλο για το τραγούδι, πρακτική συνηθέστερη παλαιότερα.


ΠΑΡΑΠΟΝΟ ΣΥΖΥΓΟΥ (Μάνα με κακοπάντρεψες)

Μάνα με κακοπάντρεψες και μόδωκες Βλαχάκη,
μ’ έδωκες στα κατούμενα, και μ’ έδωκες στους κάμπους.
Εγώ το κάμα δεν βαστώ, ζεστό νερό δεν πίνω•
εδώ τρυγόνες δεν λαλούν, κι ουδέ τρυγονοπούλες,
το λεν οι κούκοι στα βουνά κ’ οι πέρδικες στα πλάγια,
το ποια έχει άντρα στην ξενιτιά, και γιο στο Μπουκουρέστι,
πες τους να μη τους καρτερεί να μην τους παντεχαίνει,
τι βλάχισσες είναι κακές, είναι καγκελοφρύδες,
έχουν τα μάτια σαν ελιά, τα φρύδια σαν γαϊτάνι,
κι αυτό το ματοτσίνορο σαν φράγκικό δοξάρι,
καίουν τους νέους στην καρδιά, καίουν τα φυλλοκάρδια,
πάνουν παιδιά ανύπαντρα κι έρχονται ρημαγμένα.

λέμε την ξεχωριστή θεματική παρουσίαση των τραγουδιών για την ΞΕΝΙΤΙΑ να τη συνεχίσουμε αυτοτελώς από εδώ. και στέλνουμε άλλο ένα άγνωστό μας τραγούδι που συναντιέται με άλλα τραγούδια γνωστά ή γνωστότατα σε στίχους του, τη "νεραντζούλα" και το "σε περικαλώ βοριά μου". εδώ ο ξενιτεμένος αναθεματίζεται σαν ταξιδευτής. αναθεματισμός στο ίδιο το ταξίδι για το τίμημα του μισεμού

Η ΝΕΑ ΚΙ Η ΠΡΟΣΜΟΝΗ ΤΟΥ ΞΕΝΟΥ

Νεραντζούλα φουντωμένη, πούναι τ’ άνθια σου;
πουν’ η πρώτη λεβεντιά σου, πουν τα κάλλη σου;
- Τράβηξε, βοριάς αέρας και τα σκόρπισε,
κ’ η φουρτούνα του πελάγου τ’ αποχάλασε.
- Σε παρακαλώ βοριά μου, τράβα χαμηλά,
να σκορπίσεις την αντάρα και τα σύννεφα,
για ν’ αράξουν τα καράβια τα Ζαγοριανά.
Όλα τα καράβια αράξαν, κι όλα φάνηκαν,
κι ο λεβέντης ο δικός μου δεν εφάνηκε,
και ποιος ξέρει σε ποιό κύμα δέρνει να πνιγεί.
- Και δεν κλαις την ομορφιά σου κόρη ν-όμορφη,
μόνε κλαις τον ταξιδευτή που σ’ απάριασε;
Τάχα ποιαν θε να φιλήσει τα μεσάνυχτα,
τάχα ποιαν θε ν’ αγκαλιάσει το ξημέρωμα;

έφτασε σήμερα η μεταγραφή στίχων από το ΔΟΛΟ ΠΩΓΩΝΙΟΥ και λέμε αμέσως να μοιραστούμε μια παραλλαγή ενός γνωστού τραγουδιού έτσι όπως το τραγουδά ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΟΤΗΣ στο αγαπημένο Δολό...

ΧΑΡΙΤΩΜΕΝΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ

Χαριτωμένη συντροφιά, μου λέει να τραγουδήσω
κι εγώ τους λέγω γέρασα, τραγούδια εγώ δεν λέγω,
όρκο έκανα στην Παναγιά να μη ξανατραγουδήσω.
Για την καλή την συντροφιά και την καλή παρέα,
θα πω τραγούδια θλιβερά και παραπονεμένα,
θα ’κουν οι κάμποι και τα βουνά ραγίζουν.
Φάτε και πιείτε βρε παιδιά, χαρείτε να χαρούμε
τούτον τον χρόνο τον καλό όσο να ’ρθει και ο άλλος.
Για ζ(ι)ούμε για πεθαίνουμε και σ’ άλλον κόσμο πάμε
και ’κει χαρές δεν γίνονται ούτε και πανηγύρια.

Πολυφωνικά Τραγούδια Δολού Πωγωνίου.

Ένα τραγούδι της ξενιτιάς έτσι όπως περιέχεται στη συλλογή του βιβλίου "ΒΑΒΟΥΡΙ" του Νάτση. Το βιβλίο ανήκει στη δανειστική βιβλιοθήκη του ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΟΛΥΔΡΟΣΙΤΩΝ και τη μεταγραφή έκανε ο Λουκάς στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" της "ΑΠΕΙΡΟΥ"

ΒΟΥΛΓΑΡΟΠΟΥΛΑ ΑΛΩΝΙΖΕ

Βουργαροπούλα αλώνιζε σε μαρμαρένιο αλώνι.
Στον τόπο το χειρόβολο στον έργο το δεμάτι
και στο δεμάτι ακούμπησε να κάνει μεσημέρι.
Ένας διαβάτης πέρασε και την καλημεράει:
- Καλήμερά σου κόρη μου.
- Καλώς τον διαβάτη.
- Κόρη μου που ειν’ ο άντρας σου και που είναι ο καλός σου;
- Ο άντρας μου πάει στην ξενιτιά και λείπει δέκα χρόνια.
Ακόμη δυο τον καρτερώ στους τρεις τον περιμένω
κι αν δεν φανεί κι αν δε ερθεί καλόγρια θα γένω.


Λ.Α Νάτσης (Βαβούρι) 258

Παραλλαγή του γνωστού τραγουδιού από τη συλλογή του Λ. ΝΑΤΣΗ με τραγούδια από το ΒΑΒΟΥΡΙ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ

ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟ ΜΟΥ ΠΟΥΛΙ


- Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο
η ξενιτιά σε χαίρεται κι εγώ ’χω τον καημό σου.
Τι να σου στείλω ξένε μου αυτού στα ξένα που ’σαι;
Στου στέλνω μήλο σέπεται, κυδώνι μαραγκιάζει
στο στέλνω μοσχοστάφυλο στο δρόμο ξερωγιάζει.
Σου στέλνω και το δάκρυ μου μου σ’ ένα φτενό μαντίλι
το δάκρυ μου ’ναι καυτερό και βάφει το μαντίλι.
- Πέντε ποτάμια π’ το ’πλυνα έβαψαν και τα πέντε.
Αλή πασάς απέρασε κι έβαψε τ’ άλογό του.
Κι ένα πουλί πετούμενο έβαψε τα φτερά του.
Σε περιβόλι κάθισε κι άρχισε να λαλάει.
Βασιλοπούλα τ’ άκουσε από το παραθύρι.
- Καλότυχο μωρέ πουλί με τη λαλιάν οπώχεις.
- Το τι καλό μου ζήλεψες κυρά Βασιλοπούλα;
Πίνεις νερό με το γυαλί κι εγώ νερό στ’ αυλάκι.
Εσύ κοιμάσαι σε πάπλωμα κι εγώ σε φουντοκλάρι.


Λ.Α Νάτσης (Βαβούρι) 258

Τραγούδι της ξενιτιάς από τη συλλογή του Υφαντή, μιας από τις συλλογές που ψηφιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" που υλοποίησε η Μ.Κ.Ο. "Άπειρος"

ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ

Άνοιξε θλιβερή καρδιά και πικραμένα χείλη
άνοιξε, παίξε γέλασε, σαν πούησταν μαθημένα.
Με τι ν’ ανοίξω, να χαρώ, να παίξω, να γελάσω;
Τα χέρι, ποχουν τα κλειδιά είναι ξενιτεμένα,
πολύ εξενιτεύτηκαν, πολύ μακριά στα ξένα.
- Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;
Να στείλω μήλο σέπεται, κυδώνι μαραγκιάζει,
να στείλω και το δάκρυ μου σ’ ένα φτενό μαντίλι.
Τα ξένα θέλουν φρόνηση, θεού ταπεινοσύνη,
θέλουν γυναίκα στο πλευρό και μάνα στο κεφάλι,
της αδερφής προσκέφαλο, να το ρωτούν τι θέλει.
Νάχα νερό απ’ τον τόπο μου και μήλο από τη μηλιά μου,
νάχα και μοσκοστάφυλο από την περγουλιά μου.
Η μια τρέχει για το νερό κι άλλη για το μήλο
κι η τρίτη (ν) η μικρότερη πάνει για το σταφύλι.
Όσο να παν κι όσο ν’ αρθούν τον βρίσκουν πεθαμένο.



Υφαντής 251.

το ίδιο τραγούδι από τη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ....

Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ (Άνοιξε φλιβερή κάρδια)

Άνοιξε, φλιβερή καρδιά, και πικραμέν’ αχείλη,
άνοιξε, πες μας τίποτες, και παρηγόρησε μας
«παρηγοριά ‘χ’ ο θάνατος και λησμοσύνη ο Χάρος,
κι ο ζωντανός ο χωρισμός παρηγοριά δεν έχει
χωρίζει η μάνα το παιδί, και το παιδί τη μάνα,
χωρίζονται τ’ αντρόγυνα, τα πολυαγαπημένα,
τώρα όντας χωρίζονται, τα δέντρα ξιριζώνουν,
και πάλ’ όταν ‘νταμώνουνται, τα δέντρα φύλλα βγάζουν».



Γ. Χρ. Χασιώτης

από εξαντλημένη από δεκαετίες συλλογή του ΓΙΑΓΚΑ μεταγραφή τραγουδιού. το βιβλίο απέκτησε σε δημοπρασία ο φίλος ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΣΙΑΚΟΣ ο Σαγιαδινός και μας το φωτοτύπησε και τον ευχαριστούμε και από εδώ.... η μεταγραφή έγινε από το Λουκά Μάκο για την "ΑΠΕΙΡΟ"

ΠΑΡΑΠΟΝΟ ΣΥΖΥΓΟΥ (Μάνα με κακοπάντρεψες)(2η παραλλαγή)

Μάνα μ’, γιατί με κακοπάντρεψες και μόδωκες Βλαχιώτη;
Δώδεκα χρόνους στη Βλαχιά, και τρεις μέρες στο σπίτι.
Τρίτη βραδιά, πικρή βραδιά, δυο ώρες πριν να φέξει,
άπλωσα το χεράκι μου, τον άντρα μου δεν βρίσκω,
εις το κατώγι αρέντεψα δεν βρίσκω τ’ άλογό του,
γυρίζω τρέχω στον οντά , δεν βρίσκω τ’ άρματά του
και στο κρεβάτι ακούμπησα να ειπώ το μοιρολόγι:
- Μωρ’ έρημο προσκέφαλο, μωρ’ έρημο μου στρώμα,
το πουν’ αφέντης πούχεταν απόψε πλαγιασμένον;
- Αφέντης μας μας άφηκε και πάει στο ταξίδι,
μέσα στην έρημη Βλαχιά, στο μαύρο Μπουκουρέστι.


410

Τραγούδι της ξενιτιάς, διαδεδομένο ευρύτερα στη μουσική μας παράδοση. Εδώ η εκδοχή του που συμπεριλαμβάνει στο βιβλίο του "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ" ο μουσικολόγος και επιστημονικός σύμβουλος του ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ. Η μεταγραφή έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" της Μ.Κ.Ο. "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΚΙΝΗΣΑΝ ΤΑ ΚΑΡΒΑΝΙΑ


Κίνησαν τα καρβάνια για την ξενιτιά.
Κίνησε κι ο καλός μου να πάει στην ξενιτιά.
Δώδεκα χρόνους κάνει χωρίς αντιλογιά.
Και μεσ’ στους δεκατρείς μου στελ’ αντιλογιά.
Μου στελ’ ένα μαντίλι με δώδεκα φλωριά
Στην άκρη στο μαντίλι μου έχει αντιλογιά:
- Θέλεις, κόρη, παντρέψου, θέλεις κάθισε,
θέλεις τα μαύρα βάλε και καρτέρα με.
Εγώ εδώ που είμαι επαντρεύτηκα,
παντρεύτηκα και πήρα μια μαΐστρισσα.
Μαγεύει τα καράβια και δεν έρχονται.
Με μάγεψε και μένα και δεν έρχομαι.


Λώλης 110.

Τραγούδι διαδεομένο πανελλαδικά στην εκδοχή του από τη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ, ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ"

ΘΑ ‘ΡΘΟΥΝΕ, ΜΑΝΑ ΜΟΥ, ΓΙΟΡΤΕΣ

Θα ‘ρθούνε, μάνα μου, γιορτές και Μεγαλοβδομάδες,
θα πας μέσα στην εκκλησιά με την καρδιά θλιμμένη,
θα ιδείς τις νιες, θα ιδείς τους νιους, θα ιδείς τα παλικάρια,
και θα στραφείς στη μια μεριά και θα στραφείς στην άλλη.
Θα ιδείς τον τόπο αδειανό και στο στασίδι άλλον,
θα σου ‘ρθει δίψα στην καρδιά και δίψα μες στα χείλη,
θα θολώνουν τα μάτια σου κοιτάζοντας τις στράτες
και θα στεγνώσ’ η γλώσσα σου ρωτώντας τους διαβάτες:
-Διαβάτες που διαβαίνετε, διαβάτες που περνάτε,
μην είδατε τον γιόκα μου, το μοναχό υγιό μου;
Θα σου σαπίζει η ποδιά σκουπίζοντας τα δάκρυα,
θα σου μαλλιάσει η γλώσσα σου ρωτώντας τους διαβάτες,
θα σου στραβώσει ο λαιμός τηρώντας τα ντερβένια.


Φωτ. – Λύτ. 140.

Νεότερο τραγούδι της ξενιτιάς από τη συλλογή των ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΦΩΤΙΟΥ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΛΥΤΗ. Ας υπολογίσουμε ότι η μετανάστευση από τη σημερινή Βόρειο Ήπειρο μετρά πάνω από έναν αιώνα...

ΑΝΑΘΕΜΑ ΣΕ, ΑΜΕΡΙΚΗ (1η Παραλλαγή)


Ανάθεμα σε, Αμερική,
Εσύ και το καλό σου.
Μου σκλάβωσες τον άντρα μου,
με πήρες στο λαιμό σου.
Με τις κίτερες τις λίρες,
άφησες γυναίκες χήρες.
Με τα πράσινα δολάρια,
σκλάβωσες τα παλικάρια.
Ανάθεμα σε, Αμερική,
μαγκούφα και ρημαδιακή,
μας πήρες τα παιδιά μας
και ρημάξαν τα χωριά μας,
μας επήρες τους λεβέντες
να δουλεύουν στους αφέντες.

Φωτ. – Λύτ. 163.

Προφανώς νεότερο πολυφωνικό τραγούδι, έτσι όπως περιέχεται στη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ". Μεταγραφή Λουκάς Μάκος στο πλαίσιο του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ


Να ‘χα έναν ταχυδρόμο να τον είχα βοηθό
να μαθαίνω απ’ το πουλί μου πώς περνάει μοναχό
να ταχέος ταχυδρόμος έτυχε να διαβεί
τέτοια όρη τέτοια δάση τέτοια θάλασσα φριχτή
να και βλέπω ένα πουλάκι μ’ ανοιγμένα τα φτερά
και του λέγω τρυγονάκι πού πετάς αυτού ψηλά
να σου δέσω γραμματάκι γύρω γύρω με κλωστή.
Πρόσεξε καλό πουλί μου, εκεί πέρα να σταθείς
κι όπου να σου πω πουλί μου εκεί πέρα να σταθείς
κει που είν’ δυο κυπαρίσσια και στη μέση μια ελιά
εκεί να σταθείς πουλί μου να τινάξεις τα φτερά.


Φωτ. – Λύτ. 195.

Τραγούδι και του έρωτα και της ξενιτιάς και, με τον τρόπο του, το γάμο

Η ΞΕΝΟΠΑΝΤΡΕΜΕΝΗ

Παλικάρια μου, μωρ’ Ρεβενιώτικά
Ρεβενιώτικα, μωρ και Ζαγοριανά.
Πως με βλέπετε και με ζηλεύετε;
Μ’ είχ’ η μάνα μου, μ’ είχ’ η μανούλα μου
μόνη και μοναχή.
Μωρ’ με παντρεψε μεσ’ στη Φραγκια
μεσ’ στη Φραγκια και στην Αρβανιτιά.
Άντρα μόδωκς καλό, όμορφο σαν τον Αυγερινό
και μια πεθερά, σαν την τρανταφυλλιά
κι αντραδέρφες δυο με τυραννούσανε.
- Σήκου, νύφη μου σήκου νυφούλα μου
βυζαξ’ το παιδί και ξαναφασκιωσ’ το.


Υφαντής 364.

ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟ ΜΟΥ ΠΟΥΛΙ ( 1η παραλλαγή)

Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο,
η ξενιτιά σε χαίρεται κι εγώ ‘χω τον καημό σου.
Τι να σου στείλω, ξένε μου, αυτού στα ξένα που ‘σαι;
Να στείλω γράμμα χάνεται, δε βρίσκει το παιδί μου,
να μάθει όσα να του πει, διψάει η καρδιά μου,
να στείλω μήλο σέπεται, λουλούδι μαραγκιάζει,
να στείλω και το δάκρυ μου σ’ ένα ψιλό μαντίλι.
Φεγγάρι μου λαμπρό, λαμπρό και κυκλογυρισμένο,
αυτού ψηλά που περπατάς και χαμηλά μας βλέπεις,
δεν είδες που το γιόκα μου, τον πολυαγαπημένο;
Τίνος ματάκια βλέπουν τον και τα δικά μου κλαίγουν;
Τίνος τα χείλη του μιλούν και τα δικά μου τρέμουν;
Ανάθεμα σε ξενιτιά, για τα κακά που κάνεις!

Βούρκος


Κατσαλίδας 401

μια από τις παραλλαγές του γνωστότατου τραγουδιού από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ" (εκδόσεις GUTENBERG). Μεταγραφή από το ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΑΝΟΙΞΕ ΘΛΙΒΕΡΗ ΚΑΡΔΙΑ


Τι να της κάνω της καρδιάς,
της παρά πικραμένης.
Φορές με κάνει και γελώ,
φορές κι αναστενάζω.
Άνοιξε, θλιβερή καρδιά,
και πικραμένα χείλη.
Άνοιξε πες μας τίποτε
και παρηγόρησέ μας.
Με τι να ν’ ανοίξω, να χαρώ,
είν’ τα κλειδιά χαμένα.
Τα χέρια που κλείδωσαν
είναι ξενιτεμένα.
Παρακαλώ την Παναγιά
κι εύχομαι στον θεούλη,
να μου δανείσει τα κλειδιά
να μπω σε περιβόλι.
Να μάσω το βασιλικό
και το μακεδονήσι.
να στείλω της αγάπης μου
να μην μ’ αλησμονήσει.
Όταν θα στίψει η θάλασσα
και γίνει περιβόλι,
τότε κι εγώ θα σ΄ αρνηθώ και δε με ξαναβλέπεις.


Από τη συλλογή του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ". Μεταγραφή "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ". ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΟΛΑ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ


Όλα τα δέντρα της αυγής
δροσιά ‘ναι γιομισμένα
και μένα τα ματάκια μου
δάκρυα ‘ναι γιομισμένα

Η ξενιτιά η άπονη
μου πήρε τον καλόν μου
μου πήρε την ελπίδα μου
τον άντρα τον δικό μου

Δώδεκα χρόνια κάνει
μέσα στη Φραγκιά
κι ούτε γράμμα στέλλει
κι ούτε αντιλαλιά.

Μέσα στα δεκατρία
μου στέλλ’ ένα μαντίλι
μ’ εκατό φλουριά
στην άκρη στο μαντίλι
γράφει μια γραφή:

«θέλεις κόρη παντρέψου
θέλεις καλογριά
θέλεις τα μαύρα βάλε
και καρτέρε με.

Εδώ στα ξένα που ΄μια
και στα μακρινά
γελάστηκ’ ο καημένος
και πιάστηκ’ από μια»


Πολυφωνικό τραγούδι της ξενιτιάς και της αγάπης από τη συλλογή των Π.Φωτίου, Ν. Λύτη "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ", εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ. Μεταγραφή Λουκάς Μάκος, "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΚΙΝΗΣΑΝ ΤΑ ΚΑΡΒΑΝΙΑ ΤΑ ΖΑΓΟΡΙΑΝΑ


Κίνησαν τα καρβάνια τα ζαγοριανά,
κίνησε κι ο καλός μου να πάει στην ξενιτιά.
Δώδεκα χρόνους πέρασε και γράμμα δεν μου γράφει
και από τα δώδεκα κι ομπρός μου στέλλει ένα γράμμα.
«θέλεις άλλον να πάρεις, θέλεις να παντρευτείς,
η καλόγρια να γένεις, να με καρτερείς.
Εδώ στα ξένα που είμαι επαντρεύτηκα
και πήρα μια γυναίκα μάγισσας παιδί,
μαγεύει τα καράβια και δεν έρχονται,
μαγεύει τα καρβάνια και δεν ξεκινούν.
Εμάγεψε και μένα και δεν έρχομαι.
Εκίνησα για να ‘ρθω χίλιες δυο φορές.
Στ’ άλογ’ ανηβάινω, χιόνια και βροχές,
μπαίνω στο καράβι, άνεμος βροχές,
τρέχω, γυρίζω πίσω με γλυκοφιλεί
και παύουν οι αγέρες, παύουν κι οι βροντές.


Πολυφωνικό τραγούδι της ξενιτιάς και της αγάπης από τη συλλογή του ΤΣΙΟΠΟΥ, "ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΩΠΙΚΗ", μια από τις συλλογές που μεταγράφηκαν ψηφιακά στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΎ" της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ".

ΞΕΝΟΣ ΕΙΜΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΞΕΝΑ

Ξένος είμαι από τα ξένα κι από μακρινό χωριό
Και τους δρόμους δεν γνωρίζω και φοβάμαι μη χαθώ
Να είχα ένα ταχυδρόμο να τον είχα βοηθό.
Να πηγαίνει στο χωριό μου, να μάθω για τους γονείς
Και σε όλους τους δικούς μου, πως περνάν αυτοί εκεί.


από επιτόπια καταγραφή του συνεργείου της "ΑΠΕΙΡΟΥ" στο Καλοχώρι με τον πολυφωνικό όμιλο της οικογένειας Δέδε από τη Δερόπολη. Μεταγραφή ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΟΛΑ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ

Όλα τα δέντρα της αυγής
δροσιά ‘ναι γιομισμένα,
και ‘μενα τα ματάκια μου
δάκρυα ‘ναι γιομισμένα.

Η ξενιτιά η άπονη,
μου πήρε τον καλό μου,
μου πήρε την ελπίδα μου,
τον άντρα τον δικό μου.

Δώδεκα χρόνια κάνει
μέσα στη Φραγκιά,
κι ούτε γράμμα στέλλει
κι ούτ’ αντιλογιά.

Μέσα στα δεκατρία
μου στέλλ’ ένα μαντίλι,
μ’ εκατό φλωριά,
στην άκρη στο μαντίλι
γράφει και μια γραφή:

«Θέλεις, κόρη, παντρέψου,
θέλεις καλογριά,
θέλεις τα μαύρα βάλε
και καρτέρεμε.

Εδώ στα ξένα που
‘μαι και στα μακρινά,
γελάστηκ’ ο καημένος
και πιάστηκ’ από μια.

Από το βιβλίο του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΖΩΤΟΥ, αείμνηστου δασκάλου από την Πολύτσανη Άνω Πωγωνίου, ψυχής του Ιδρύματος Βορειοηπειρωτικών Ερευνών. Το βιβλίο του αναφέρεται στη βιβλιογραφία που συνοδεύει την έκθεση της Βουλής των Ελλήνω για το δημοτικό τραγούδι

Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ (Πολυφωνικό)


Κλαίνε οι πέρδικες στα πλάγια, κλαίνε τον καημό.
Έκλαιγα κι εγώ ο καημένος τον ξεχωρισμό.
Πως θαλά ξεχωρισθούμε, τώρα το ταχιό,
Γιατί ‘γω τώρα θα φύγω, θα ξενιτευτώ
Ωρ’, εγώ θα πάω στα ξένα και στα μακρινά
και θα ζούμε χωρισμένοι χρόνια δώδεκα.
Δώδεκα χρόνια περάσαν, κι ένα ‘ξαμηνο.
Ούτε γράμμα δεν μου στέλνει, ούτε αντιλογιά.
Μώρ’ μου στέλνει ένα μαντήλι με δώδεκα φλωριά,
Και στο πάτο στο μαντίλι, μου ‘χει αντιλογιά.
- Αν θέλεις, κόρη μ’, παντρέψου, θέλεις καλογριά,
θέλεις τα μαύρα βάλε και καρτέρα με.
Εδώ μές’ στα ξένα που’ρθα, επαντρεύτηκα.
Κι επήρα μια γυναίκα, μάγισσα.
Που μαγεύει, τα καράβια και τις θάλασσές.
Ωρ’ μάγεψε και εμένα και δεν έρχομαι.
Σύντα κινώ για να ‘ρθω, χιόνια και βροχές
Σύντα γυρίζω πίσω, ήλιος, ξαστεριες.

Από τη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ, "ΠΩΓΩΝΙ/ΔΕΡΟΠΟΛΗ, ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ", εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ. Μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΔΕ ΜΕ ΒΑΡΟΥΝ ΤΑ ΞΕΝΑ


Δεν με βαρούν τα ξένα και τα μακρινά
μόν’ με βαρούν της κόρης τα μηνύματα·
με τα πουλιά μου μήνα και με τους αϊτούς,
όπου κι αν είσαι ξένε μ’, γλήγορα νάρθεις,
γιατί μ’ επροξένεψαν και με πάντρεψαν.
Μόδωκαν γέρον άντρα, κ’ είναι και ράθυμος,
το βράδυ με μαλώνει για τα στρώματα,
και το ταχύ με στέλνει για κρύο νερό,
σύκλον βαρύ μου δίνει, κι άλυσον κοντόν.
Κρεμώ και δε μου φτάνει, βασανίζομαι,
κ’ εννιά οργιές μαλλάκια τα μισόκοψα.
Όπου κι αν είσαι, ξένε μ’, γλήγορα ναρθείς.

Από τα "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ" του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ. Μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ.

ΠΑΡΑΠΟΝΟΝ ΣΥΖΥΓΟΥ (Μαύρα μου χελιδόνια) (παραλλαγή)

Μαύρα μου χελιδόνια, κι άσπρα μου πουλιά,
αυτού που απετάτε για χαμηλώσετε,
να γράψω τα φτερά σας τα κλαπαταργιά σας,
τ’ έχω άντρα στα ξένα και στα μακρινά,
δώδεκα χρόνους κάνει χωρ(ί)ς αντιλογιά,
κι από τες δώδεκα κι ομπρός μου στέλνει αντιλογιά,
μου στέλνει ένα μαντήλι, μ’ εκατό φλωργιά,
στον πάτο στο μαντήλι μου βάνει μια γραφή.
- Θέλεις, κόρη μ’ παντρέψου, θέλεις καλογριά,
θέλεις τα μαύρα βάλε και καϊτέρα με,
τ’ εδώ που ήρθα επαντρεύτηκα,
πήρα μια θυγατέρα της μπάσια μά(γ)ισσας,
π’ μά(γ)εψε και μένα και δεν έρχομαι,
όντας κινάου νάρθου σκότος και βροχή,
όντας γυρίζω πίσω, ήλιος ξαστεργιά.


Πανελλήνια διαδεδομένο τραγούδι της ξενιτιάς, εδώ με τίτλο επινόησης του συλλέκτη και συγγραφέα ΧΑΣΙΩΤΗ από όπου ο ΛΟΥΚΑΣ ΜΑΚΟΣ το μετάγραψε στο πλαίσιο του προγράμματος της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ" ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΣ (Πολύ συννέφιασ’ ο καιρός)

Πολύ συννέφιασ’ ο καιρός, όλου να βρέχει θέλει,
και μένα ταϊτεράκι μου, να ταξιδέψει θέλει.
- Μισεύει, αϊτεράκι μου, και μένα που μ’ αφήνεις;
- Πρώτα σ’ αφήνω στον Θεόν, και δεύτερο στους φίλους,
και τρίτο στη μανούλα σου ψωμί για να σου δίνει.
- Δεν θέλω ‘γω τη μάνα μου ψωμί για να σου δίνει
μούν θέλω ταϊτεράκι μου να παν’ και ‘γω κοντά του,
να πάνω δειπνώ να δειπνάει, γιόμα να γιοματίζει.


η συννεφιά της ξενιτιάς με ένα τραγούδι από τη συλλογή του ΓΡΗΓΟΡΗ ΧΑΣΙΩΤΗ σε μεταγραφή από το Λουκά Μάκο στο πλαίσιο του προγράμματος ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ της ΜΚΟ "ΑΠΕΙΡΟΣ"

ΛΕΛΕ, ΚΑΚΟ ΠΟΥ Μ’ ΕΥΡΕ (Στα τρία)

Ανάθεμα την ξενιτιά, χρυσέ μου νοικοκύρη,
καταραμένη να ‘ναι, λελέ, κακό που μ’ εύρε!

Βλέπω τις νιες που τραγουδούν, χρυσέ μου νοικοκύρη,
τους νιους οπού χορεύουν, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Κι εγώ η μαύρη κάθομαι, χρυσέ μου νοικοκύρη,
στην άκρη χολιασμένη, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Τώρα μεγάλη Πασχαλιά, χρυσέ μου νοικοκύρη,
όλοι παν στην εκκλησιά, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Κι εμένα η καρδούλα μου, χρυσέ μου νοικοκύρη,
στα μαύρα είναι ντυμένη, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Που σ’ έχω μες στη Ξενιτιά, χρυσέ μου νοικοκύρη,
στην έρημη την Πόλη, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

Και ακόμα θα σε καρτερώ, χρυσέ μου νοικοκύρη,
Σε καρτερεί το σπίτι, λέλε, κακό που μ’ εύρε!

χορευτικό τραγούδι από τα Κτίσματα Πωγωνίου όπως περιλαμβάνεται στη συλλογή του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΤΣΙΑ "ΠΩΓΩΝΙ, ΔΕΡΟΠΟΛΗ/ΗΘΗ ΚΙ ΕΘΙΜΑ" (εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ). ο μισεμός στην Πόλη ήταν ιδιαίτερα συνηθισμένος για τους Ηπειρώτες τον 19ο αιώνα ως και τις αρχές του 20ου αιώνα. μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ. Κι ένα κουίζ: τι σημαίνει "λέλε";