τραγούδια του θανάτου και μοιρολόγια

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΑΚΗ

Του κυρ Δημάκη τα παιδιά, τα δυο τα πήραν κλέφτες,
τα πήραν και τα πά(γ)ησαν στον Έλυμπο στη ράχη,
τα βάνουν γράφουν γράμματα, τα στέλνουν στον Δημάκη,
να κάνει τ’ άσπρα έτοιμα, τις δώδεκα χιλιάδες.
κάνει γελέκια εκατό και φέσια πεντακόσια·
τα ‘τοίμασε, τα πά(γ)ησε στον Έλυμπο στην ράχη,
εκεί κάναν δεν εύρισκε από τους χαραμίδες,
βρίσκει τον κούκο που λαλεί, θλίβα, θλίβα του λέ(γ)ει,
- Καλή μερά σου, κούκε μου.
- Καλώς τον κυρ Δημάκη.
- Εδώ κάναν δεν ηύρα ‘γω από τους χαραμίδες.
Στην απεκείθε τη μεργιά δυο ‘δέρφια ήταν θαμμένα,
κι απάνω στα γκιβούργια τους κλήμα ήταν φυτεμένο·
κάνει σταφύλια ροζακιά και το κρασί μοσχάτο,
κι όσες μανάδες κι αν το πιουν ποτέ παιδί δεν κάνουν·
να τούχε πιει κι η μάνα μου, μη μ’ έχε καν’ κ’ εμένα·
κάλλια ήταν να μη μ’ έκανε παρά που μ’ έχει κάνει,
τι είδαν τα ματάκια μου στον Έλυμπο στη ράχη.

από τη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ που μετρά 140 χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία της! ένα τραγούδι που αφηγείται απαγωγή, θέμα που συναντάμε και στο "Κάτω στα λιβαδάκια, Θανάσω". μεταγραφή "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΜΟΙΡΟΛΟΪ


Ο μάνα, αχ,
αχ, που σε ήβρα, μάνα,
εχτές σ’ άφησα καλά, μάνα, εχ,
αχ και σήμερα σε βλέπω, μάνα, εχ,
μάνα, εχ, μανούλα, εχ,
Σε βλέπω αρματωμένη, μάνα, εχ,
μανούλα, εχ.
Πες μας τίποτα, μάνα, εχ,
πες μας τίποτα για τα παιδιά σου, μάνα, εχ,
πες μας, κρίνε μας, μάνα, εχ.
Που τ’ άφηκες τα παιδιά σου, μάνα, εχ,
με τους πόνους σου στο κορμί, μάνα, εχ,
τους πόνους και τις πληγές που είχες, μάνα, εχ.
Δεν έστειλες των παιδιών σου νάρθουνε,
δεν έμαθαν, μάνα, εχ,
δεν έμαθαν να ρθούνε να σε δούνε, μάνα, εχ, μανίτσα εχ,
να σε δούνε για τελευταία φορά, μάνα, εχ.
Πες μας τίποτα, μάνα, για τις κοπέλες.
Μας ρωτούσες για τ’ αγγόνια, μάνα, εχ.
Δώσε του πατέρα χαιρετήματα, εχ, ‘πο τ’ αγγονάκια, εχ.
Μάνα, εχ που τα κρατούσες και τα χόρευες, μανούλα, εχ,
μανούλα, εχ-χ-χ-χ, πες μας τίποτα, εχ-χ-χ-χ, (κλάμα)
που σ’ αρμάτωσαν, μάνα, εχ-χ,
και σ’ έκαναν νύφη ξανά, μάνα, εχ.
Ρωτάνε, μάνα, τα παιδιά για τη γιαγιά τους-ο
και τους λέμε, μανούλα, είναι στο γιατρό, μάνα, εχ.
Μας ρωτάνε για τους πόνους, που ηβλέπανε
και τις πληγές σου στα πόδια-ε,
μάνα-ε –χε-χε-χεε-χε, (κλάμα)
μανούλα-ε –χε-χε-χεε-χε, (κλάμα)

μοιρολόι που περιέχεται στο βιβλίο του ΚΩΣΤΑ ΛΩΛΗ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ". η καταγραφή του αντιστοιχεί σε υπάρχουσα επιτόπια ηχογράφηση

ΠΕΡΑ ΣΕ ΚΕΙΝΟ ΤΟ ΒΟΥΝΟ

Πέρα σ’ εκείνο το βουνό,
κοντούλω τι με μάρανες,
και στ’ άλλο παραπέρα,
με μάρανες καημένη.
Στον πάτω βόσκουν πρόβατα,
και στη κορφή τα γίδια,
με μάρανες καημένη,
κι ανάμεσα στα δυο βουνά,
δυο αδέρφια ήταν θαμμένα,
κι ανάμεσα στα δέντρα του,
κλήμα ήταν φυτρωμένο,
Το Μάη ανθίζει σαν δεντρί,
και το Θερτή σαν κλήμα
και το δεκαπενταύγουστο
κάνει και τα σταφύλια

απρόσμενο το μυστικό που κρύβει τούτο το βουνό στην παραλλαγή του γνωστότατου πολυφωνικού τραγουδιού που περιλαμβάνεται στη συλλογή των ΦΩΤΙΟΥ/ΛΥΤΗ "ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ"

ΛΕΒΕΝΤΗ Σ’ ΑΡΑΘΥΜΩΣΑ

Λεβέντη σ’ αραθύμωσα, θέλω να σ’ ανταμώσω...
- Κόρη μ’ κι αν μ’ αραθύμωσες και θέλ’ς να μ’ ανταμώσεις
Για κίνα κι έλα μια βραδιά κι ένα Σαββάτο βράδυ,
Να κλάψομε τα ντέρτια μας και τα παράπονά μας,
Ποιος έχομε τα πλιότερα για να τα μοιραστούμε.
- Εγώ ‘χω τα περσότερα στ’ αραχνιασμένο χώμα,
Μου τρω’ η γης τα νιάτα μου, τρώει τη λεβεντιά μου,
Μου τρώει το λιχνό κορμί και το καμαρωμένο.

από τα "ΚΟΝΙΤΣΙΩΤΙΚΑ" του ΡΕΜΠΕΛΗ. το ρήμα αραθυμώ το συναντάμε σε αρκετά ηπειρώτικα τραγούδια.

Η ΠΑΙΔΟΚΤΟΝΟΣ


Τρίτη Τετράδη θλιβερή, Πέφτη φαρμακωμένη,
Παρασκευή ξημέρωνε, να μ’ είχε ξημερώσει,
πουρνόν ο Κώστας πάγησε, πάγει να κυνηγήσει
κι ο Γιάννης πάει ‘ς το δάσκαλο γράμματα για να μάθει
ένα χαρτί ν αστόχησε, γύρισε να το πάρει
κ’ ήβρε τη μάνα του έπαιζε μ’ ένα παλικαράκι.
- Άπιστη μάνα, τ’ είν’ αυτός, τι θέλει αυτός ο ξένος;
Βράδυ που θάρθει αφέντης μου θα του το μολογήσω.
Η μάνα το ξελόγιασε, το μπάζει ‘ς το κατώγι
και σαν αρνάκι τόσφαξεν, η σκύλα, σαν χασάπης.
Νάτος κι ο Κώστας πόρχονταν απ’ το πικρό κυνήγι,
φέρνει τ’ αλάφια ζωντανά, τα’ αγρίμια λαβωμένα,
κ’ ένα μικρό λαφόπουλο του Γιάννη του να παίζει.
- Γεια σου, χαρά σου, λυγερή, το που είναι το παιδί μας;
- Πουρνόν επήγε ‘ς το σκολειό κ’ ακόμα δεν εφάνει.
Τον γρίβα καβαλίκεψε ‘ς το δάσκαλο παγαίνει.
- Δάσκαλε, πουν ο Γιάννης μου, δεν σκόλασεν ακόμα;
- Εις το σκολειό του σήμερα ο Γιάννης δεν εφάνει.
‘Σ το σπίτι πάλε γύρισε, το Γιάννη δεν τον βρίσκει,
τρέχει κι αρπάζει τα κλειδιά και μπαίνει στο κατώγι,
κ’ ήβρε το παιδάκι του σφαγμένο σαν αρνάκι.
Λιανά λιανά πελέκησεν αυτήν την σκύλα μάνα
και τα κομμάτια τάμασε και ‘ς τον τουρβά τα παγαίνει,
- Άλεσε, μύλε μ’ άλεσε τα κοκάλα της κούρβας.

τρομακτικό τραγούδι που απαντά και σαν παραμύθι στην Ήπειρο. το συναντήσαμε σε παραλλαγή του στην παλαιά συλλογή του ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ. "ΑΠΕΙΡΟΣ", ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΚΙΝΗΣΕ Ο ΞΕΝΟΣ ΝΑ ΠΑΕΙ ΣΤΗΝ ΚΑΛΗ ΤΟΥ


Κίνησ’ ο ξένος κίνησε να πάει στην καλή του,
Κι ο χάρος τον αγνάντεψε ναπό ψηλή ραχούλα,
Και πάει και τον διασταύρωσε σ’ ένα στενό σοκάκι:
«Καλημερά σου, νιούτσικε.- Καλώς το χάρο που ‘ρθε.
Άφσε με Χάρε, άφσε με, στο σπίτι μου να πάω.
- Για δε σ’ αφήνω, νιούτσικε, στο σπίτι σου να πάεις,
Εμένα μ’ έστειλ’ ο θεός, ψυχή για να σου πάρω.
- Χωρίς αστένεια κι αρρώστια, εγώ ψυχή δεν δίνω».
Οι δυο πήγαν και πάλεψαν σε μαρμαρένιο αλώνι.
Ακούω το νιο για να βογγάει, να βαριαναστενάζει,
Κι ο Χάρος εχαιρόντανε κι ο Χάρος εγελούσε.
«Άφσε με Χάρε, άφσε με, στο σπίτι μου να πάω,
Τ’ έχω γυναίκα παρανιά και χήρα δεν της πρέπει.
Έχω παιδιά ανήλικα π’ ορφάνια δε γρωνίζουν».

εξαιρετικά τα μοιρολόγια και τα χαροντικά τραγούδια που περιέχονται στη συλλογή του ΡΕΜΠΕΛΗ "ΚΟΝΙΤΣΙΩΤΙΚΑ". και τούτο, όπως όλα τα τραγούδια που παρουσιάζονται στο φόρουμ, σε ψηφιακή μεταγραφή στο ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΚΙΝΗΣΕ Ο ΞΕΝΟΣ ΝΑ ΠΑΕΙ ΣΤΗΝ ΚΑΛΗ ΤΟΥ


Κίνησ’ ο ξένος κίνησε να πάει στην καλή του,
Κι ο χάρος τον αγνάντεψε ναπό ψηλή ραχούλα,
Και πάει και τον διασταύρωσε σ’ ένα στενό σοκάκι:
«Καλημερά σου, νιούτσικε.- Καλώς το χάρο που ‘ρθε.
Άφσε με Χάρε, άφσε με, στο σπίτι μου να πάω.
- Για δε σ’ αφήνω, νιούτσικε, στο σπίτι σου να πάεις,
Εμένα μ’ έστειλ’ ο θεός, ψυχή για να σου πάρω.
- Χωρίς αστένεια κι αρρώστια, εγώ ψυχή δεν δίνω».
Οι δυο πήγαν και πάλεψαν σε μαρμαρένιο αλώνι.
Ακούω το νιο για να βογγάει, να βαριαναστενάζει,
Κι ο Χάρος εχαιρόντανε κι ο Χάρος εγελούσε.
«Άφσε με Χάρε, άφσε με, στο σπίτι μου να πάω,
Τ’ έχω γυναίκα παρανιά και χήρα δεν της πρέπει.
Έχω παιδιά ανήλικα π’ ορφάνια δε γρωνίζουν».

Θα μπορούσε να περιληφθεί στα τραγούδια της ξενιτιάς ή τις παραλογές αλλά ο ΡΕΜΠΕΛΗΣ το κατατάσσει στα μοιρολόγια στη συλλογή του "ΚΟΝΙΤΣΙΩΤΙΚΑ"

ΤΟΥ ΠΕΘΑΜΕΝΟΥ Τ’ ΑΡΜΑΤΑ

Του πεθαμένου τ’ άρματα δεν πρέπει να πουλιόνται,
μον’ πρέπει νάναι σ’ ερημιά, σε τρία σταυροδρόμια
κι όσοι διαβάτες κι αν διαβούν να τα καλημερίσουν.
- Καλή – μέρα στ’ άρματα. – Καλώς τους τους διαβάτες.
- Άρματα πουν’ ο αφέντης σας και πούναι ο καλός σας;
- Ο Χάρος τον εγύρεψε παιδί για να τον κάνει.
- Χάρε μου κι αν με γύρεψες παιδί για να με κάμεις
για άντε να παλέψουμε σε μαρμαρένιο αλώνι.
Κι ο Χάρος τον ενίκησε, του πήρε την ψυχούλα.
- Άφσε με, Χάρε, άφσε με, πέντ’ έξη ακόμα χρόνια
κ’ έχω γυναίκα παρανιά και χήρα δεν της πρέπει·
αν περπατήσει σιγαλά της λένε καμαρώνει,
αν περπατήσει γρήγορα της λεν άντρα γυρεύει·
έχω και τα μωρά παιδιά, τ’ αφήνω στα σοκάκια.

o ΓΙΑΝΓΚΑΣ το περιλαμβάνει στη συλλογή του με παραπομπή στον ΧΑΣΙΩΤΗ. το κατρατάσσει στα ακριτικά τραγούδια, θα μπορούσε να θεωρηθεί και χαροντικό τραγούδι. διάλογς με τα άρματα του σκοτωμένου!

ΤΟΥ ΧΑΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΗΣ

Μωρέ Χάρο χαραμή, μωρέ χαραμοφάγη,
και γης χαραμοφάγισσα, χαραμοφυλαγμένη.
Όσα καλά ’χεις, μαύρη γης, απάνω θα τα βγάλεις,
τους νιούτσικους που δέχεσαι δεν ξέρω τι τους κάνεις·
δεν τους φυτρώνεις τίποτε ζαφίρια και διαμάντια,
μοναχή σου τους χαίρεσαι και τρώ(γει)ς και καμαρώνεις,
βγάνεις τα φίδια με φτερά, τ(η)ς οχιές με δυο κεφάλια,
τραβάς κι αχ’ τα κορμάκια τους και τρέφεις τα χορτάρια.
Εσύ πρέπει να χαίρεσαι, πρέπει να καμαρώνεις,
Πρέπει να ζώνεσαι σπαθί, και να φορείς ντουφέκι
Με τα καλά που χαίρεσαι και με τα τζουβαΐρια.
- Δεν είμαι μάνα να πονώ, πατέρας να λυπιούμαι,
μένα με λένε μαύρη γης, πικρή φαρμακωμένη,
σαράντα μέρες τους βαστώ κι απέ τους αραχνιάζω,
τους κόφτουνται τα χέρια τους, απανωτιό στα στήθια
και ρέβουν τα ματάκια τους σαν το μαργαριτάρι,
πέφτουν και τα μαλλάκια τους τρο(γ)ύρω στο λαιμό τους,
πίνουν τουν λάκκου το νερό, της πλάκας το φαρμάκι.

από τη συλλογή του ΓΙΑΝΓΚΑ με παραπομπή στην παλαιότερη συλλογή του ΧΑΣΙΩΤΗ τούτο το τραγούδι που ο συλλέκτης το έχει κατατάξει στα χαροντικά τραγούδια

‘ΚΕΙ ΠΟΥ ΘΑ ΠΑΣ ΚΑΡΔΟΥΛΑ ΜΟΥ


‘Κει που θα πας καρδούλα μου, στη σκάλα που θ’ ανέβεις,
Θα βγουν οι νιοι, θα βγουν οι νιες, θα βγουν τα παλικάρια
Να σε δεχτούν και να σε ιδούν, να πιάκουν τ’ άλογό σου,
Κι ο μαύρος καμαρώνοντας θα σειέται, θα λυγιέται.
Κι αν σε ρωτήσουν, γιόκα μου, κι αν θα σου ειπούν, παιδί μου,
«Σαν τι μαντάτα ήφερες απ’ τον Απάνω κόσμο;»
Πες τους οι μάνες φλίβονται για τα καψοπαίδια τους,
Που τάφαγεν η μαύρη γης και τ’ άραχνο το χώμα.

από τα "ΚΟΝΙΤΣΙΩΤΙΚΑ" του Ρεμπέλη... τα λάθη της ψηφιακής μεταγραφής ας μην την αδικήσουν...

Η ΕΥΓΕΝΟΥΛΑ ΚΑΙ Ο ΧΑΡΟΣ


Η Ευγενούλα η όμορφη κ’ η μικροπαντρεμένη,
όπου παινιώνταν κ’ ήλεγε το Χάρο δε φοβάται·
γιατ’ έχει τους εννιά ‘δερφους και δεκαοχτώ ξαδέρφια,
γιατ’ είν’ τα σπίτια της ψηλά, κι αντρός της παλικάρι.
Κι ο Χάρος κάπου το ήκουσε, κάποιο πουλί το είπε,
μικρό φιδάκι γίνηκε και μια μικρή οχίτσα.
Πάησε και την εδάγκασε μεσ’ στο δεξί της χέρι,
Στ’ ολόμικρο της δάχτυλο, πούχε την αρραβώνα,
στο δάχτυλο που ήτανε τ’ ώριο το δαχτυλίδι·
ρίχνει και την σαΐτα του και τήνε σαϊτεύει,
δεξιά μεριά την βάρεσε στην ράγα του βυζιού της.
- Μάνα μ’ καρδιά μου με πονεί, μανίτσα μ’ το κεφάλι,
μάνα μ’ εγώ σ’ αφήνω γεια, και ντύσε με σα νύφη,
όντας ναρθεί κι ο Κωσταντής να μη τόνε πικράνεις.
Να και ο Κώστας πόρχεται στους κάμπους καβαλάρης,
Με τετρακόσια φλάμπουρα, μ’ εξήντα δυο παιγνίδια.
- Κοντοσταθείτε άρχοντες, και ‘σεις καβαλαρεοι,
στου πεθερού μου την αυλή πολλοί ‘νε μαζωμένοι·
για πεθερός μου πέθανε, για πεθερά μου πάει,
για ΄κείνο το μικρότερο πόχω αρραβωνιασμένο.
- Γεια σου, χαρά σου, γέροντα.
- Καλώς το παλικάρι.
- το τι είν’ αχός που γίνεται μέσ’ στα πεθερικά μου;
μήνα βουβάλια σφάζουνται, μήνα θεριά μαλώνουν!
- Κι ουδέ βουβάλια σφάζουνται κι ουδέ θεριά μαλώνουν
η Ευγενούλα πέθανε και σκούζουν και φωνάζουν.
- Περικαλώ σε, γέροντα, να ζήσουν τα παιδιά σου,
φκιάστο πλατύ το μνήμα της μακρύ για δυο νομάτους,
κι από τη δεξιά τη μεριά ν’ αφήσεις παραθύρι,
να μπαίν’ ο ήλιος του Μαΐου, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι,
να σηκώνεται η Ευγενή να βάνει το φκιασίδι,
να σκώνεται κι ο Κωσταντής ν’ ανάβει το τσιμπούκι.
Τον μαύρο του εβάρεσε στου πεθερού του φτάνει,
βρίσκει παπάδες, ψαλμουδιές, γριές μοιρολογίστρες,
να μπω να ιδώ την Ευγενή, να τ(η)ν αποχαιρετήσω.
Μαύρο μαχαίρι ν έβγαλε και στην καρδιά το βάνει,
κ’ εκίνησε το αίμα του σαν σιγαλό ποτάμι,
τους πήραν και τους έθαψαν τους δυο αράδ’ αράδ,
τόνα φυτρώνει λεμονιά και τ’ άλλο κυπαρίσσι,
λιγογυρίζ’ η λεμονιά φιλάει το κυπαρίσσι·
κ’ ένας διαβάτης διάβαινε πολύ μακρ’ αχ τα ξένα.
- Για ιδές τα τα λιγοήμερα, τα ‘λιογοστερημένα,
πως αγαπιόνταν ζωντανά, φιλιούνται ‘ποθαμένα.

Γ. Χρ. Χασιώτης 169 – 170 - 171


με τέλος πανομοιότυπο με το "ΓΙΑΝΝΟΣ ΚΑΙ Η ΜΑΡΙΓΩ" στην πωγωνίσια εκδοχή του εδώ ένα τραγούδι που απαντά σε πλήθος παραλλαγών, σε παραλλαγή του που περιέχεται σε μια παό τις παλαιότερες συλλογές που ψηφιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος "ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ" από την αστική μη κερδοσκοπική εταιρία "ΑΠΕΙΡΟΣ". Πρόκειται για το υπέροχο βιβλίο του ΧΑΣΙΩΤΗ (1883)

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Σήμερα, Γιώργη, Πασκαλιά, Γιωργάκη, Γιωργάκη,
κι όλην την εβδομάδα, μωρέ ντελή Γιωργάκη,
τα παλικάργια τα καλά πάνουν στο χασομέρι,
και συ Γιωργάκη μ’ δεν φαίνεσαι αν πας στο χασομέρι,
μουν’ πάϊσες κι αποκούμπισες πίσω στο άγιο δήμα,
κάνε τα νύχια σου τσαπιά, τες απαλάμες φκιάργια,
ρίξε το χώμα σε μεργιά, την πλάκα ‘πο την άλλη,
κι από την δεξιά τη μεργιά, ν’ αφήσεις παραθύρι,
μα μπέν ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι,
να στέκ(ει)ς ορθός να ζώνεσαι, ζώνεις τ’ άρματά σου,
για να σε βλέπει η Γιώργαινα, να χαίρεται η καρδιά της


τώρα, γιατί εδώ? γιατί θα μπορούσε να ταξινομηθει κι αλλού αλλά παράξενα τούτο το τραγούδι παραπέμπει στη "ΜΑΡΙΟΛΑ". εμείς το δημοσιεύουμε τώρα, λίγες μέρες μετά την ονομαστική γιορτή των Γιώργηδων, αφού με το όνομά τους το τιτλοφόρησε ο ΧΑΣΙΩΤΗΣ στη συλλογή του...